Kto nie ma nie płaci

Kto nie ma, nie płaci to jedna z najbardziej znanych i cenionych sztuk autorstwa włoskiego dramaturga Daria Fo – laureata literackiej Nagrody Nobla z 1997 roku. To opowieść pełna dynamicznych zwrotów akcji, humoru i społecznego zaangażowania, przedstawiająca trudną sytuację życiową, w której postawione zostają dwie rodziny: Antonii i Giovanniego oraz Margherity i Luigiego. Sztuka, osadzona w rzeczywistości pełnej absurdu i sprzeciwu wobec ekonomicznej niesprawiedliwości, ukazuje, jak zdesperowani ludzie mogą przekraczać granice prawa, aby zapewnić sobie i swoim rodzinom podstawowe potrzeby.

Wysokie Ceny, Głód i Obywatelskie Nieposłuszeństwo

Punktem wyjścia do fabuły jest kryzys ekonomiczny, który zmusza mieszkańców do rozpaczliwych działań. Antonia i Margherita, sfrustrowane rosnącymi cenami w lokalnym supermarkecie, postanawiają nie płacić za jedzenie – w ten sposób wkraczają na ścieżkę obywatelskiego nieposłuszeństwa. Kradzież żywności przez kobiety to jednak tylko początek zawirowań. Ta absurdalna sytuacja staje się zarzewiem szeregu komicznych i groteskowych wydarzeń, które skutecznie komplikują życie zarówno bohaterkom, jak i ich rodzinom.

Kobiety i Mężczyźni – Odmienny Punkt Widzenia

W sztuce wyraźnie zarysowany jest konflikt między kobietami a mężczyznami, wynikający z odmiennego podejścia do życia i wartości. Antonia i Margherita, które stają na czele walki o prawo do godnego życia, muszą stawić czoła nie tylko policyjnej inwigilacji, ale także reakcjom swoich mężów. Giovanni i Luigi, choć początkowo nieświadomi tego, co wydarzyło się w supermarkecie, w miarę rozwijania się fabuły zostają uwikłani w sytuację, której nie mogą już zignorować. Ich reakcje pełne są strachu, konsternacji, ale i prób zrozumienia działań żon. W miarę jak historia się rozwija, muszą stanąć przed trudnym wyborem – czy poprzeć swoich partnerów w nielegalnych działaniach, czy też pozostać wiernymi obowiązującemu prawu?

Humor, Groteska i Satyra Społeczna

Dario Fo, korzystając z technik commedia dell’arte, wprowadza do swojej sztuki elementy groteski i absurdalnego humoru, które skutecznie ukazują absurd rzeczywistości społecznej. Głód – motyw typowy dla sztuk ludowych – staje się tutaj nie tylko siłą napędową akcji, ale również symbolem niesprawiedliwości społecznej i różnic ekonomicznych. Autor posługuje się humorem, aby podkreślić trudności, z jakimi mierzą się bohaterowie, jednocześnie krytykując nierówności systemu.

Elementy komedii dell’arte są widoczne w dynamicznej interakcji między bohaterami, szybkich ripostach i zaskakujących zwrotach akcji, które utrzymują widza w ciągłym napięciu. Wiele scen ma charakter wręcz farsowy, co sprawia, że "Kto nie ma, nie płaci" jest wyjątkowym połączeniem społecznego komentarza z zabawną narracją. Jednak pod warstwą humoru kryje się głęboka krytyka systemu kapitalistycznego i jego negatywnego wpływu na życie zwykłych ludzi.

Reżyseria i Twórcy

Przekład na język polski został opracowany przez Piotra Bikonta i Pawła Lesisza, którzy z wielką precyzją i wrażliwością oddali zarówno komiczny, jak i społeczny wymiar dzieła Fo. Za reżyserię sztuki odpowiada Piotr Bikont, który zdołał uchwycić esencję absurdalnego humoru oraz nadać historii jeszcze bardziej aktualny kontekst. Scenografia, stworzona przez Aleksandra Janickiego, oddaje atmosferę włoskiej codzienności, w której każde szczegółowe elementy – od wnętrz mieszkań bohaterów po supermarket – budują realistyczne tło wydarzeń. Kostiumy, zaprojektowane przez Zuzannę Markiewicz, wprowadzają widza w świat prostej, codziennej estetyki, podkreślając kontrast między ich biedą a bogactwem elit.

Muzyka i śpiew, za które odpowiada Jacek Bieleński, stanowią integralną część przedstawienia, nadając mu dynamikę i jeszcze bardziej podkreślając emocje bohaterów. Wojciech Oleksiewicz, asystent reżysera, przyczynił się do spójności artystycznej całości, dbając o detale i dopracowanie każdego aspektu przedstawienia.

Bohaterowie i Aktorzy

W rolach głównych występują znakomici aktorzy, którzy swoimi kreacjami w pełni oddają zarówno komediowy, jak i dramatyczny wymiar sztuki:

1. Mirosława Olbińska jako Antonia – pełna energii i determinacji kobieta, która nie boi się łamać zasad, aby zadbać o siebie i swoich bliskich.
2. Katarzyna Żuk w roli Margherity – partnerka Antonii w akcie obywatelskiego nieposłuszeństwa, której nieustępliwość staje się motorem wielu komicznych, ale i dramatycznych wydarzeń.
3. Sławomir Sulej jako Giovanni – mąż Antonii, człowiek stawiany przed dylematami moralnymi, który początkowo sceptyczny, ostatecznie staje po stronie żony.
4. Gracjan Kielar w roli Luigiego – mąż Margherity, podążający za żoną, choć często z rezerwą i strachem, który musi przełamać.
5. Tomasz Kubiatowicz jako Inspektor – reprezentant władzy, który staje przed wyzwaniem nie tylko zawodowym, ale i moralnym.
6. Wojciech Oleksiewicz jako Strażnik – komiczna postać, będąca symbolem urzędniczego absurdu.
7. Dymitr Hołówko (gościnnie) w roli Dziadka – wnosi do spektaklu element refleksji i dystansu do absurdów dnia codziennego.
8. Jacek Bieleński (gościnnie) jako Pieśniarz – jego muzyka dodaje scenom głębi emocjonalnej i tworzy klimat charakterystyczny dla włoskiego społeczeństwa.

Tematyka Społeczna i Przesłanie

"Kto nie ma, nie płaci" to sztuka o głębokim przesłaniu, która poprzez śmiech skłania do refleksji nad kondycją współczesnego społeczeństwa, problemami pracy, nierównościami ekonomicznymi i niesprawiedliwością społeczną. To opowieść o zwykłych ludziach, którzy w obliczu trudnych warunków życiowych muszą sięgać po niekonwencjonalne metody, aby przetrwać.

Dario Fo w swojej sztuce ukazuje, że w momentach kryzysu społecznego to kobiety często biorą na siebie odpowiedzialność za działania, które przekraczają granice prawa, ale są jednocześnie wyrazem walki o godność i sprawiedliwość. Mężczyźni, choć początkowo wahający się, również stają przed wyzwaniem, aby zrozumieć i zaakceptować ten bunt przeciw niesprawiedliwemu systemowi.